ACS - G. �. Linux Esaslar�

	www.gantep.edu.tr Kütüphane - Web E-Posta Bilgi İşlem-Merkezi
İNDEKS - Servisler - Klavuzlar - Arama - Bağlantılar/İndirilebilir Dosyalar - Yerel - Teknik Destek Birimi
/guides/linux/gu-linux-essentials-tr.php G. �. Linux Esaslar�	English gu-linux-essentials.php
Gaziantep �niversitesi'ndeki merkezi Linux hesaplar�n�n kullan�c�lar� i�in gerekli Linux bilgileri �ND�S Giri� Linux Nedir? Neden Linux? Linux Hesab� alma Merkezi Linux sunucusuna ba�lanma �ifreler Hakk�nda Komut Sat�r� B�y�k k��k harf duyarl�l�� Komut sat�r� tamamlama E-mail Web Yazd�rma Linux hesab�n�za ve Linux hesab�n�zdan dosya ta��ma Web ve ftp sitelerini g�rme ve dosyalar� indirme A��lan oturumdan ��kma Dosyalar� listeleme Dosyalar� olu�turma, i�eri�ini g�rme ve de�i�tirme Dosya uzant�lar� Dosya i�lemleri Dizinlerin olu�turulmas� ve silinmesi Dizinler aras�nda gezinme Dosya s�k��t�rma Programlama Di�er kullan�c�lar hakk�nda bilgi Di�er kullan�c�larla ileti�im Bir komut hakk�nda daha fazlas�n� bulma Dosya kotas� Sistem hakk�nda bilgi Se�ilen di�er komutlar Nokta (.) dosyalar� Linux komutlar�yla bilgi i�leme Sistem y�neticisinden yard�m alma Linux hakk�nda daha fazla bilgi Giri� Bu rehber, Gaziantep �niversitesi'ndeki, etkile�imli �al��ma i�in merkezi Linux hesab�n� kullanmak isteyen ��renciler ve personel i�in ama�land�. B�yle bir �al��ma �rne�in �unlar� i�erebilir: Dosyalar� olu�turma, d�zenleme ve kaydetme Programlar� olu�turma, derleme ve �al��t�rma Bir web sitesi olu�turma Email okuma ve g�nderme �nternet �zerinden dosya g�nderme Merkezi Linux sunucusu �zerinde kullan�labilir herhangi bir uygulamay� �al��t�rma (bir VNC ba�lant� arac�l��yla grafiksel uygulamalar dahil) Bu rehber sadece Linux'e temel bir giri� sa�lar; daha ayr�nt�l� rehberler �u adreslerde bulunabilir: ACS Linux Guides. Masa�st� uygulamalar�n�n bu rehberde ele al�nmad��na dikkat ediniz. Linux nedir? Linux, Unix i�letim sisteminin bir de�i�ik bi�imidir. �yi bilinen Windows i�letim sistemleri gibi Linux dosyalar� olu�turmak ve saklamak, ve bir�ok �e�it uygulama ve servisi �al��t�rmak i�in kullan�labilir. Neden Linux? Linux merkezi �niversite sunucular� i�in se�ildi, ��nk� g�venli, Microsoft i�letim sistemlerini etkileyen bilgisayar vir�sleri/solucanlar�/trojanlar� taraf�ndan etkilenmez, ve �ok kullan�c�l� ortam i�in m�kemmel uygun. �niversitedeki etkile�imli sunucular oldu�u kadar, t�m web, mail, ve ftp sunucular da Linux sunucular� taraf�ndan bar�nd�r�l�yor. Linux'un bir di�er ekstra faydas� bir�ok da��t�c�dan indirmenin bedava olmas�; mesela http://www.slackware.com ve http://www.redhat.com. Linux ayn� zamanda bir�ok ara�t�rma enstit�s�nde ve say�s� gittik�e artan �irketlerde, h�k�met departmanlar�nda ve masa�stlerinde tercih edilen i�letim sistemi. Linux i�letim sistemi hakk�nda daha fazla bilgi i�in http://www.linuxhq.com ve http://www.linux.org sitelerine bak�n�z (internette Linux'le ilgili bir�ok site bulunuyor). Linux hesab� alma Gaziantep �niversitesindeki herhangi bir personel veya ��renci merkezi Linux sunucusuna bir giri� hesab� alabilir. Personel i�in iki Linux sunucusu, ve yine ��renciler i�in de iki Linux sunucusu bulunmaktad�r. Bilgi i�lem merkezinden Linux sunucusu �zerinde siz de bir hesap alabilirsiniz (yani bir giris-ad� ve �ifre). Bunun i�in �niversite kimlik kart�n�z� g�stermeniz gerekecek. Sunucular ise �unlard�r: Personel i�in gul1 mail/webmail/webdisk i�in gul3 programlama ve web yay�nlama i�in ��renciler i�in gul2 mail/webmail/webdisk/web yay�nlama i�in gul4 programlama ve ileri web yay�nlama i�in Bu sunucular�n sa�lad�� hizmetler hakk�nda daha fazla bilgi i�in http://wwwacs.gantep.edu.tr/services/index-tr.php adresine bakabilirsiniz. Merkezi Linux sunucusuna ba�lanma �nternet ba�lant�s� olan herhangi bir bilgisayardan Linux sunucunuza eri�mek m�mk�n. Merkezi Linux sunucunuza ssh kullan�m� (bir ��renci hesab� i�in �rnek): ssh giris-ad�@gul4.bim.gantep.edu.tr ve �ifrenizi girin. Daha fazla bilgi i�in bak�n�z: http://wwwacs.gantep.edu.tr/services/index-tr.php Microsoft Windows i�in iyi bir telnet veya ssh istemcisini http://pfs.gantep.edu.tr/windows/ adresinden indirebilirsiniz. �rne�in putty. Burada ayn� zamanda bir ssh dosya transfer istemcisi bulabilirsiniz. Mail sunucular� i�in (gul1, gul3) webmail/webdisk'i faydal� bulabilirsiniz. �ifreler hakk�nda �ifreniz hesab�n�z� di�er bir ki�inin onu kullanmas�ndan korur. Hesab�n�z� kullanan yetkisiz bir insan dosyalar�n�z� okuyabilir ve silebilir, email'inizi okuyabilir ve silebilir, sizin hesab�n�z� yasa d�� veya zarar verici faaliyetlerde kullanabilir. �ifrenizi gizli tutmal�s�n�z ve hesab�n�z� ba�kalar�yla payla�mamal�s�n�z. Farkl� hesaplar�n�zda ayn� �ifreyi kullanmamal�s�n�z. Ba�kas� taraf�ndan tahmin etmesi kolay olmayan iyi bir �ifre se�melisiniz. �ifrenizde harfler (b�y�k ve k��k harf), rakamlar, ve semboller kullanabilirsiniz. �ifrenizi de�i�tirmek i�in a�a��daki komutu komut sat�r�na yaz�n: $ passwd Mail �ifrenizi webmail i�erisinde de�i�tirebilirsiniz. �ifrenizi ezberleyin (onu bir yere yazmak g�venli de�il). �ifrenizi unutursan�z bilgi i�lem merkezinden yeni bir tane alabilirsiniz; yaln�z �niversite kimlik kart�n�z� g�stermeniz gerekecek. Komut Sat�r� Linux sunucunuza ba�land�ktan ve giri�-ad� ve �ifrenizi do�ru olarak yazd�ktan sonra �u komut istemini bulursunuz $ art�k bir Linux ortam�ndas�n�z, komut istemi sizden bir komut girmenizi bekliyor. B�y�k k��k harf duyarl�l�� Linux'te b�y�k k��k harf duyarl�l�� vard�r: normalde komutlar k��k harfle yaz�l�r, olu�turdu�unuz dosyalar�n dosya isimlerinde de b�y�k k��k harf duyarl�l�� vard�r ve mesela MyFile.txt ile myfile.txt birbirinden farkl�d�r. Komut sat�r� tamamlama Uzun bir komutu tamamlamak i�in [TAB] tu�unu kullan�n. Mesela �u komutu getirmek istiyorsunuz: $ edit gunlugum-eylul-2003.txt E�er gunlugum-eylul-2003.txt dosyas� zaten bulunuyorsa sadece �unu yazman�z gerekir $ edit gun[TAB] dosya ad�n�n geri kalan� bulunacak ve komut sizin i�in tamamlanacakt�r. Email Bir gul1 veya gul2 etkile�imli hesab�n�zla ayn� zamanda email hizmeti alabilirsiniz; email adresiniz �u olur: personel login-name@gantep.edu.tr ��renciler login-name@mail2.gantep.edu.tr Email okumak veya g�ndermek i�in pine email istemcisini kullanabilirsiniz. Komut sat�r�na pine veya mail yaz�n, mesela: $ mail pine g��l� ve kullanmas� kolay bir email istemcisidir. Linux sisteminde �al��t�rd��n�zda Microsoft Windows vir�slerinden/trojanlar�ndan/solucanlar�ndan kayg�lanman�za gerek yoktur. Bir pine rehberi �urada bulunabilir: http://www.washington.edu/pine/tutorial/. Uzaktaki bir bilgisayarda da bir email istemcisi kullanabilirsiniz (mesela ofisinizde MS Outlook gibi) ve emaillerinizi Linux sunucunuzdan indirebilirsiniz; b�yle bir durumda bilgisayar�n�z�n bir virus/solucan'dan zarar g�rmesine izin vermemek i�in dikkatli olmal�s�n�z. Uzaktaki bir email istemcisinin kullan�m� hakk�nda daha fazla bilgi i�in: Email Client Settings. Web Merkezi Linux hesab�n�n size bir de ki�isel web sitesi sa�lar. HTML ve JAVA'n�n yan�s�ra, web sayfalar�n�z PHP script'leri i�erebilir. Web sitenizin adresi: personel http://www1.gantep.edu.tr/~giris-ad� ��renciler http://www2.gantep.edu.tr/~giris-ad� Ki�isel web sitesi olu�turmak i�in en az index.html veya index.php dosyas�n�n en �stteki (home) dizini alt�ndaki www/ dizininde bulunmas� gerekir. Bu kaynaklar� ve basit bir web sitesini makeweb komutuyla olu�turabilirsiniz: $ makeweb Web sitenizi de�i�tirmek i�in a�a��daki komutlar� girebilirsiniz: $ cd ~/www $ edit index.html html metnini de�i�tirin, ve kaydedip ��kmak i�in [Ctrl]-[X]'e bas�n. cd ve edit komutlar� bu rehberde daha sonra a��klan�yor. HTML ve PHP rehberleri �urada bulunabilir: Programming. Yazd�rma Bilgi i�lem merkezinde gul1 ve gul2'den d�z metinlerin �cretsiz yazd�r�lmas� print komutuyla yap�lmaktad�r. �rne�in, $ print programim.f90 Unutmay�n ki yaln�z d�z metinler bu komutla yazd�r�l�r. Bilgi i�lem merkezi di�er d�k�manlar�n yazd�r�lmas� i�in �cret kar��l��nda bir lazer yaz�c� da sa�lamaktad�r. Linux hesab�n�za ve Linux hesab�n�zdan dosya ta��ma Linux hesab�n�zla bir di�er bilgisayar (�rne�in evinizdeki bilgisayar) aras�nda internet �zerinden dosya ta��mak isteyebilirsiniz. Bu sftp istemcisi kullan�larak uzaktaki bilgisayar �zerinde yap�labilir. ftp kullan�m� (�rne�in bir ��renci hesab� i�in): sftp kullan�m� (�rne�in bir ��renci hesab� i�in): sftp giris-ad�@gul2.bim.gantep.edu.tr ve �ifrenizi girin. Microsoft Windows i�in iyi bir ftp veya sftp istemcisini �uradan indirmek isteyebilirsiniz: http://pfs.gantep.edu.tr/windows/ mesela ws_ftp or psftp. Hem ftp'de hem sftp'de dosyalar� listelemek i�in ls komutunu, dizin a�ac�nda gezinmek i�in cd komutunu , dosyalar� indirmek i�in get komutunu , ve dosya y�klemek i�in put komutunu kullanabilirsiniz. ftp'de dosya tipini bin veya asc 'ye ayarlaymaya dikkat edin; yard�m b�l�m�ne bak�n. Web ve ftp sitelerini g�rme, ve dosyalar� indirme Linux hesab�n�zdan web ve ftp sitelerine g�zatabilirsiniz, ve bu sitelerden kendi dosya alan�n�za dosya indirebilirsiniz. Bunun i�in kullanan�labilecek komutlar links, links servisi bir web ve ftp istemcisi; �rne�in kendinizin veya di�er kullan�c�lar�n web sitesini ��yle g�rebilirsiniz: $ links http://www1.gantep.edu.tr/~giris-ad� (personel i�in) $ links http://www2.gantep.edu.tr/~giris-ad� (��renciler i�in) Benzer �ekilde lftp servisi ftp ve web sitelerinde gezinmekte ve bu sitelerden dosya indirmekte kullan�labilir, mesela: $ lftp http://www.gantep.edu.tr/ $ lftp http://pfs.gantep.edu.tr/ dizinleri listelemek i�in ls, dizinler aras�nda dola�mak i�in cd, ve dosyalar� indirmek i�in get komutunu kullan�n. Baz� faydal� web adresleri: http://wwwacs.gantep.edu.tr/ - Akademik Bilgi ��lem Hizmetleri web sitesi http://www.gantep.edu.tr/ - �niversite web sitesi http://www1.gantep.edu.tr/ - personel web sitesi http://www2.gantep.edu.tr/ - ��renci web sitesi http://www.yahoo.com/ - bir web arama motoru http://www.google.com.tr/ - bir di�er T�rk�e arama motoru Temel Linux komutlar� Linux hesab�n�z alt�nda kullanabilece�iniz binlerce komut vard�r. A�a��daki b�l�mler faydal� bulaca��n�z baz� temel ve yayg�n komutlar� a��kl�yor. A��lan oturumdan ��kmak �nce a�t��n�z oturumdan nas�l ��kaca��n�z� bilmeniz gerekiyor. Bu komutlar logout veya exit dir. $ exit bu a��lan oturumunuzu kapat�r (ve Linux sunucusuyla olan ba�lant�n�z� keser). Dosyalar� listeleme Dosya alan�n�zda dola��rken dizinlerinizdeki dosyalar�n�z� listeleyebilmeniz gerekebilir. Bunun i�in: $ ls komutunu kullan�n. Bu, �u andaki �al��ma dizininizdeki dosyalar�n listesini verir. ls komutunun bir�ok se�ene�i vard�r, mesela �unu deneyin ls -asl. $ ll bu, �u andaki �al��ma dizininizdeki dosyalar�n�z�n uzun bir listesini verir, dosyan�n izinleri, sahibi, boyut, ve tarihi hakk�nda bilgi i�erir. *$ ll .f90 bu sadece uzant�s� .f90 olan dosyalar� listeler (dosya uzant�lar� hakk�nda daha fazla bilgi ileride verilecektir). Dosyalar� olu�turma, i�eri�ini g�rme ve d�zeltme Bir dosya olu�turman�n ana yolu bir edit�r(kelime i�lemci) kullanmakt�r. Linux alt�nda kullan�labilir bir�ok edit�r vard�r. Bunlardan kullan�m� en kolay olan (gayet de g��l� olan) pico edit�r�d�r. Bu emailleri g�rmek ve yazmak i�in kullan�lan pine email istemcisinde kullan�lan edit�rd�r, ayn� zamanda di�er dosyalar� olu�turmakta ve okumakta kullan�labilir. pico edit�r�n� pico komutuyla veya edit komutuyla �al��t�rabilirsiniz, ikincisi �nerilir. Mesela: $ edit diary.txt pico edit�r�nde metninizi yazabilirsiniz ve sonra bunu [Ctrl]-[O] ile kaydedebilirsiniz, veya [Ctrl]-[X] ile kaydedip ��kabilirsiniz. Ok tu�lar�n� gezinmek i�in ve [Back Space]'i karakterleri silmek i�in kullanabilirsiniz. [Ctrl]-[K] bir sat�r� keser ve [Ctrl]-[U] yap��t�r�r. [Ctrl]-[G] yard�m bilgisini g�r�nt�ler. Bir dosyay� kolayca g�rmek i�in edit'i kullanabilirsiniz. Dosyalar�n i�eri�ini g�rmek i�in di�er komutlar da kullan�labilir, baz�lar�: $�cat diary.txt bu dosyan�n i�eri�ini ekrana d�ker. $ more diary.txt cat komutu gibidir ama her sayfada durur. $ less diary.txt more gibidir, ama dosyada yukar� a�a�� hareketinize ve dosyada ifade araman�za izin verir. Dosya uzant�lar� Dosyalar� tan�mlaman�z� ve organize etmenizi kolayla�t�rmak i�in baz� standart dosya uzant�lar� kullan�labilir. Standart dosya uzant�lar� ayn� zamanda dosya y�klendi�inde ne yap�laca��na karar vermek i�in baz� programlar taraf�ndan da kullan�l�yor. Daha yayg�n baz� dosya uzant�lar� a�a��da listelenmi�tir: .txt - d�z metin .tex - Latex kayna�� .html - HTML(web) .php - PHP script'i ile HTML .gif - grafik dosya .png - grafik dosya .jpg - grafik dosya .f - Fortran 77 kayna�� .f90 - Fortran 90/95 kayna�� .c - C/C++ kayna�� .doc - MS Word d�k�man� .xls - MS Excel d�k�man� .pdf - PDF d�k�man� .ps - Postscript d�k�man� .mp3 - Ses .mpg - Video .zip - S�k��t�r�lm�� (zip'lenmi�) dosya .gz - S�k��t�r�lm�� (gzip'lenmi�) dosya .tar - Ar�iv tar dosyas� .tgz - gzip'lenmi� tar dosyas� ve daha bir�ok .... �kili(binary) �al��t�r�labilir dosyalar�n genellikle dosya uzant�lar� olmaz (Microsoft Windows �al��t�r�labilir dosyalar� i�in .exe uzant�s�ndan farkl�). file komutu bir dosyay� okur ve tipine karar vermeye �al��r; �rne�in: $ file go.gif go.gif: GIF image data, version 87a, 100 x 80 $ file courses.html courses.html: HTML document text Dosya i�lemleri Dosyalar� yeniden adland�rma, kopyalama ve silme mv komutu dosyalar� ta��makta ve yeniden adland�rmakta kullan�l�r. �rne�in: $ mv myprog.f90 myprog2.f90 myprog.f90 dosyas�n�n ad� myprog2.f90 olarak de�i�tirmek i�in kullan�l�r. $ mv myprog2.f90 programs/ myprog2.f90 dosyas� programs/ denilen dizine ta��n�yor. �nce dizini olu�turman�z gerekiyor (bkz. mkdir). cp komutu bir dosyan�n kopyas�n� olu�turmak i�in kullan�l�r: $�cp myprog.f90 myprog2.f90 myprog.f90 dosyas�n�n bir kopyas� olu�turuluyor myprog2.f90 olarak isimlendiriliyor. rm komutu dosyalar� silmek i�in kullan�l�r: $�rm myprog.f90 myprog.f90 dosyas� kald�r�ld� (silindi). Dizinlerin olu�turulmas� ve silinmesi Dosyalar�n�z� di�er farkl� dizinlere (klas�rlere) organize edebilirsiniz. �rne�in documents/ isimli yeni bir dizin olu�turmak i�in mkdir (make directory) komutu kullan�l�r: $ mkdir documents Bir dizini kald�rmak i�in rmdir (remove directory) komutu kullan�l�r: $ rmdir documents Unutmay�n ki dizin silinmeden �nce bo� olmas� gerekiyor. Dizinler aras�nda gezinme cd (change directory) komutu dizinler aras�nda dola�maya yarar: $�cd documents** bu sizi alt dizin olan documents/ dizinine g�t�r�r. $�cd .. bu sizi bir �st seviye dizine g�t�r�r. $ cd bu sizi dizin a�ac�n�z nerede olursa olsun en �st dizine g�t�r�r. $�pwd bu �u andaki �al��ma dizininizi g�r�nt�ler. En �st dizin ~/ hakk�nda: Dizin a�ac�n�zdaki herhangi bir dosyan�n yerini belirtmede ~/ sembolleri sizin en �st (home) dizininizi belirtir. Kullan�m �rnekleri: $ ls ~/ en �st (home) dizininizdeki dosyalar� listeler $�cp ~/myprog2.f90 ~/programs/ bu en �st dizindeki myprog2.f90 dosyas�n� en �st dizin alt�ndaki programs/ dizinine kopyalar; t�m yolu belirtti�i i�in bu komutu herhangi bir dizin i�inde kullanabilirsiniz. Dosya s�k��t�rma Dosya s�k��t�rma programlar� bir dosyan�n boyutunu azaltmak i�in kullan�l�r; Bu i�lem dosyan�n kaplad�� alan� azaltmak a� �zerinde b�y�k dosyalar�n ta��nmas�n� kolayla�t�rmak email eklerinin boyutunu azaltmak gibi bir�ok sebepten dolay� yap�l�r. E�er internetten bir dosya indirdiyseniz, �rne�in bir ftp sitesinden, onun s�k��t�r�lm�� oldu�unu g�r�rs�n�z ve �u uzant�lardan birini alm��t�r: .zip the zip arac� .gz gzip arac� .bz2 bzip2 arac� .tgz bir gzip'lenmi� tar dosyas�. �imdi k�saca zip and gzip servislerine bakaca��z. dosyam.doc isimli bir dosyam�z�n oldu�unu farzedin. $ ll dosyam.doc -rw-r--r-- 1 ab123456 users 204800 Sep 5 11:15 dosyam.doc dosyan�n boyutu 204800 byte. Dosyay� zip arac�yla s�k��t�rmak i�in komut $ zip dosyam.zip dosyam.doc adding: dosyam.doc (deflated 71%) Mesaj, dosyam.doc dosyas�n�n dosyam.zip dosyas�na eklendi�ini ve %71 oran�nda s�k��t�r�ld��n� belirtir. $ ll dosyam.* -rw-r--r-- 1 ab123456 users 204800 Sep 5 11:15 dosyam.doc -rw-r--r-- 1 ab123456 users 60543 Sep 5 11:27 dosyam.zip Dosya listesi dosyan�n s�k��t�r�lm��(ziplenmi�) s�r�m�n�n boyutunun 60543 byte oldu�unu belirtiyor. E�er b�lgenizde yer kazanmak istiyorsan�z dosyan�n orjinalini silebilirsiniz. Zip dosyas�na ba�ka dosyalar da eklenebilir; mesela: $ zip dosyam.zip digerdosya.doc adding: digerdosya.doc (deflated 88%) Bir zip ar�ivinin i�eri�ini zipinfo komutuyla g�rebilirsiniz: $ zipinfo dosyam.zip Archive: dosyam.zip 66927 bytes 2 files -rw-r--r-- 2.3 unx 204800 tx defN 5-Sep-03 11:15 dosyam.doc -rw-r--r-- 2.3 unx 53248 bx defN 5-Sep-03 11:32 digerdosya.doc 2 files, 258048 bytes uncompressed, 66635 bytes compressed: 74.2% Bir zip ar�ivinden orjinal dosyalar� geri a�mak ve ��karmak i�in unzip komutunu kullanabilirsiniz: $ unzip dosyam.zip Archive: dosyam.zip inflating: dosyam.doc inflating: digerdosya.doc zip arac� ayn� zamanda dizinlerin de s�k��t�r�lm�� ar�ivler olu�turmakta kullan�labilir. zip ve unzip hakk�nda daha fazla bilgi i�in ��yle yaz�n: zip -h, man zip, unzip -h, man unzip. Bir dosyay� gzip arac�yla s�k��t�rmak i�in komut: $ gzip dosyam.doc $ ll dosyam.* -rw-r--r-- 1 ab123456 users 60420 Sep 5 11:15 myfile.doc.gz Bu durumda dosya s�k��t�r�l�r ve ek olarak .gz uzant�s� al�r; orjinal dosya listede bulunmayacakt�r. S�k��t�r�lm�� dosyay� a�mak i�in kullan�lan komut: $ gunzip dosyam.doc.gz $ ll dosyam.* -rw-r--r-- 1 ab123456 users 204800 Sep 5 11:15 dosyam.doc Bu durumda dosya orijinal durumuna geri d�nm��t�r. gzip ve gunzip arac� hakk�nda daha fazla bilgi i�in ��yle yaz�n: gzip --help ve man gzip, gunzip -help ve man gunzip. Dizinlerin ar�ivlerini olu�turmak i�in tar arac�n� kullan�n. Daha sonra tar dosyas�n� s�k��t�rmak i�in gzip kullan�n. Bir di�er se�enek olarak tar arac�n�n -z (zip) se�ene�ini kullanabilirsiniz. man tar ve tar --help'e bak�n. �rnek: $�tar -czf programlarim.tgz programlarim/ Burada, programlarim/ dizini ar�iv yapmak istenilen dosyalar� i�erir. tar -czf programlarim.tgz, "gzip'lenmi� ve programlarim.tgz olarak adland�r�lm�� bir tar ar�iv dosyas� olu�tur." anlam�na gelir; programlarim/ dizinindeki (ve onun alt�ndaki dizinlerdeki) b�t�n dosyalar tek bir ar�iv dosyas� i�erisinde toplan�r. Bu yedekleme yapmak veya bir dizini ba�ka bir dizine veya ba�ka bir bilgisayara kopyalamak veya ba�kas�na email ile g�ndermek i�in idealdir. Unutmay�n ki Windows program� olan winzip tar ve gzip'lenmi� tar format�n� tan�maktad�r. Programlama Linux hesab�n�zda Fortran 77/90/95, C/C++, perl, php ve java gibi bir�ok programlama ortam� mevcuttur. A�a��daki yap�lan i�lemler bir Fortran program�n� olu�turma, derleme ve �al��t�rma �rnekleridir. Bir Fortran 90 kaynak dosyas�n� olu�turma/d�zenleme: *$�edit myprog.f90 PRINT , "Merhaba d�nya" END [Ctrl]-[X] Fortran 90 kayna��n� �al��abilir hale getirmek i�in derleme: $ fortran myprog.f90 Derlenmi� dosyay� �al��t�rma: $ run myprog �al��an herhangi bir program� durdurman�z gerekiyorsa [Ctrl]-[C]'ye bas�n. Programlar� arka planda da �al��t�rabilirsiniz, bu siz sunucu ba�lant�n�z� kesseniz bile program �al��maya devam edebilir anlam�na gelir. �al��t�rd��n�z bir program� sonland�rmak (durdurmak) isteyebilirsiniz; program �n planda veya arka planda �al��yor olabilir. [Ctrl]-[C] - �nplanda �al��an bir progam� �ld�rmek i�in $ jobs** - arka plandaki s�re�(i�) say�s�n� ��renmek $ kill %job-number ve daha sonra onlar� sonland�rmak i�in. $ ps - arka plandaki bir s�recin s�re� id'sini ��renmek $ kill -9 pid ve daha sonra onu sonland�rmak i�in. �al��an bir program taraf�ndan kullan�lan kaynaklar� g�rmek i�in top arac�n� kullanabilirsiniz: $ top Di�er kullan�c�lar hakk�nda bilgi E�er hangi kullan�c�lar�n sunucuya giri� yapt��n� ve kim olduklar�n� bulmak istiyorsan�z a�a��daki komutlar� kullanabilirsiniz. *$ users $ finger $ finger login-name* $�w** Di�er kullan�c�larla ileti�im �ok �e�itli yollardan di�er kullan�c�larla ileti�im kurabilirsiniz. Bunun i�in kullanabilece�iniz baz� ara�lar: Di�er bir kullan�c�ya email g�ndermek i�in: $ mail giris-adi Di�er bir kullan�c�n�n terminaline mesaj yazmak i�in: $ write giris-adi Di�er bir kullan�c�yla kar��l�kl� 'konu�mak' i�in: $ talk giris-adi Bir komut hakk�nda daha fazlas�n� bulma Komutlar�n genellikle bir k�lavuz ve/veya yard�m bilgisi vard�r: *$ man komut* $�komut --help $�komut -h** Ayr�ca: $ whereis komut $�whatis komut Dosya kotas� Ne kadar dosya alan� kullanaca��n�za dair bir limit vard�r. Bu d�k�man�n yaz�lmas� s�ras�nda 'e-mail Gelen Kutusu' i�in limit (kota) 90 Megabyte, ve home dizininiz i�in ise 1024 Megabyte't�r (bir Megabyte yakla��k 1,000,000 byte't�r). �lgili komutlar �unlard�r: $�showquota $ quota Sistem hakk�nda bilgi Sunucu hakk�nda a�a��daki komutlarla bilgi alabilirsiniz: sysinfo - genel sistem bilgisi linuxinfo - genel sistem bilgisi free - sistem belle�i kullan�m�n� g�r�nt�leme df - sistem diski kullan�m�n� g�r�nt�leme top - sistem s�re�lerinin ve kaynaklar�n�n detayl� etkile�imli listesi ps aux - sistem s�re�lerinin detayl� listesi uptime - sistem y�kleme zaman� ve y�k� date - sistem zaman� ve tarihi Di�er se�ilmi� komutlar: cal - bu ay�n takvimini g�r�nt�leme cal 2003 - 2003 y�l�n�n takvimi g�r�nt�leme fortune - rastgele bir g�n�n s�z�n� g�r�nt�leme chfn - finger ile g�r�nt�lenen ki�isel bilginizi de�i�tirme. Nokta (.) dosyalar� En �st dizininizde baz� dosyalar�n nokta (.) karakteri ile ba�lad��n� g�receksiniz. B�yle dosyalar basit dosya listelemelerinden saklan�r. B�yle dosyalardan baz�lar�: .plan - bir kullan�c� size 'finger' ile eri�ti�inde (e�er varsa) .project bu iki dosyan�n i�eri�i g�r�nt�lenir. .login - giri�inizi d�zenlemek i�in giri� script'i. .forward - mailinizi ba�ka bir hesaba veya sunucuya iletmek i�in ileti mailinin adresini i�erir. .signature - bu dosyadaki metin mailinize eklenir. Linux komutlar�yla bilgi i�leme Dosyalarda sakl� bilgilerin baz� temel i�lemlerini yapmak i�in a�a��daki ara�lar g��l� ve kullan��l�d�r: cat - dosyalar� birle�tirme. sort - metin dosyalar�n�n sat�rlar�n� s�ralama. uniq - s�ralanm�� dosyadaki tekrarlanan sat�rlar� kald�rma. diff - iki dosya aras�ndaki farklar� bulma. echo - metnin bir sat�r�n� g�r�nt�leme. sed - bir Ak�m Edit�r� (Stream EDitor). tr - karakterleri �evirme veya silme. grep - bir dosyada bir ifadenin ge�ti�i sat�rlar� bulma. head - bir dosyan�n ilk k�sm�n�(sat�rlar�n�) ekranda g�sterme. tail - bir dosyan�n son k�sm�n�(sat�rlar�n�) ekranda g�sterme. split - bir dosyay� par�alara ay�rma. wc - bir dosyadaki karakter, kelime ve sat�r say�s�n� ��renme. cut - bir dosyadaki her sat�r�n b�lmelerini kald�rma. Daha fazla bilgi i�in k�lavuz sayfalar�na(manual pages) ve yard�m se�ene�ine bak�n�z. Bu ara�lar borulama (piping) ve ��kt� y�nlendirme (output redirecting) ile kullan�ld��nda daha g��l� hale gelebilir: komut1 \| komut2 ifadesi pipe komut1in ��k��n� komut2nin giri�ine borula anlam�na gelir. komut3 > dosya ifadesi komut3�n ��k��n� dosya dosyas�na y�nlendir anlam�na gelir. �rnek $ cat bilgilerim.txt \| sort > bilgilerim.out Burada cat bilgilerim.txt komutunun ��k�� sort program�n�n�n giri�ine borulan�yor, bu program�n ��k�� da (ekrandan) bilgilerim.out dosyas�na y�nlendiriliyor. Alfabetik olarak s�ralanm�� olmas� d��nda bilgilerim.out dosyas� b�ylece bilgilerim.txt ile ayn� sat�rlar� i�eriyor. Sistem y�neticisinden yard�m alma �niversite sistem y�neticisi ve bilgi i�lem merkezi sizden gelecek sorular� ve yorumlar� almaktan memnun olacakt�r; system@gantep.edu.tr adresine mail g�nderin - ayn� g�n cevab�n�z� bekleyebilirsiniz. Di�er ilgili ba�lant� bilgilerini �u adreste bulabilirsiniz: ACS helpdesk Linux hakk�nda daha fazla bilgi Bu rehber Linux'e sadece temel bir giri� sa�lar; daha detayl� rehberler a�a��daki adreste bulunabilir: ACS Linux Guides
/guides/linux/gu-linux-essentials-tr.php Gaziantep Universitesi, sistem yoneticisi. system@gantep.edu.tr.